ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ, Η ΕΚΡΗΞΗ ΤΩΝ ΑΙΣΘΗΣΕΩΝ

Όταν  σταθήκαμε στο Ημεροβίγλι πάνω από την Καλδέρα για να συνειδητοποιήσουμε που βρισκόμαστε, είπα, εγώ δεν φεύγω από ‘δω.

 Δεν πιστεύω να υπάρχει τίποτα πάνω στη Γη που να μπορεί να συγκριθεί με τη γοητεία που βλέπω…

Εν αρχή ην ο Κουστώ μαζί με τους ατρόμητους ερευνητές της ομάδας του. Ήταν κάποτε προς το τέλος της δεκαετίας του εβδομήντα όταν έβλεπα εκείνο το εκπληκτικό ντοκυμανταίρ τους με τις υποβρύχιες και επίγειες κινηματογραφικές λήψεις στα άγρια βάθη της Καλδέρας και στα χείλη του προϊστορικού κρατήρα της Θήρας. Μα είναι δυνατόν, είπα, να υπάρχει ένα τέτοιο γεωλογικό φαινόμενο και μάλιστα στη γειτονιά μου, στην καρδιά του Αιγαίου, χωρίς να το 'χω αντιληφθεί; Είναι! Η Θήρα είναι μοναδική. Η Θήρα είναι πέρα και πάνω από τη συμβατική κλίμακα της αισθητικής. Η Θήρα είναι ανάδελφη. Κι έπρεπε να την δω με τα ίδια μου τα μάτια. Εν αρχή ην ο Κουστώ, λοιπόν.

Και ήταν Σεπτέμβρης του ογδόντα δύο όταν η μπεεμβέ ρο-πενηνταένα βογκούσε ανηφορίζοντας τον προβληματικό ελικοειδή δρόμο από το λιμάνι του Αθηνιού προς το χείλος της Καλδέρας. Δίπλα μου, στο μανάβικο κασόνι της, ο γιος μου ο Ορέστης, τεσσάρων μηνών τότε, αδιαφορούσε πλήρως γι αυτό το καθηλωτικά άγριο σκηνικό. Κι αν έκλαιγε ήταν γιατί διεκδικούσε το μπιμπερό του. Επιπλέον ο αέρας λυσσομανούσε κι εγώ, βλασφημώντας τον Κουστώ και την παρέα του, σκεφτόμουν να κάνω μεταβολή επιτόπου.

Ευτυχώς, δεν έκανα μεταβολή επιτόπου. Όταν σταθήκαμε στο Ημεροβίγλι, πάνω από την Καλδέρα, για να συνειδητοποιήσουμε το πού βρισκόμαστε, είπα, εγώ δεν πρόκειται να φύγω από δω. Δεν πιστεύω να υπάρχει τίποτα πάνω στη γη που θα μπορούσε να συγκριθεί σε γοητεία μ' αυτό που βλέπω. Κι εξ άλλου ο Ορέστης είχε σταματήσει το κλάμα και απολάμβανε μακαρίως το γάλα του μέσα στο τροχοφόρο κασόνι. 

 

 

Η Οία τότε διέθετε, συν τοις άλλοις, το ουζερί του Πέτρου, τα ενοικιαζόμενα υπόσκαφα της κυρα-Μαρουλιώς, τη Λόντζα και τον "Ούζο το μπεκρή". Ο Ούζο (προς τιμήν του) δεν ήταν καθαρόαιμος, είχε τέσσερα πόδια, κυνηγούσε καμιά γάτα κάπου κάπου, έτσι για την πλάκα του, και λάτρευε τις μπουκιές του ψωμιού, τις βουτηγμένες στο ούζο του Πέτρου. Πολύ αργότερα θα μάθω ότι πέθανε αλκοολικός σε μια Οία που είχε ακόμα τη γοητεία της σεμνής πεντάμορφης παιδούλας.

Αυτά, πριν από δεκαοχτώ χρόνια. Πριν από τρεις χιλιάδες εξακόσια τόσα χρόνια όμως, το τοπίο εδώ ήταν πολύ διαφορετικό. Μέχρι τότε, στη θέση του σημερινού συγκροτήματος των νησιών και των νησίδων που όλα μαζί πολιτογραφούνται με το κοινό όνομα Σαντορίνη, υπήρχε ένα άλλο, συμπαγές και κωνικό νησί, με τ' όνομα Στρογγύλη, αργότερα Καλλίστη και πολύ αργότερα, μετά το μεγάλο γνωστό γεωλογικό πατιρντί, Θήρα. Οι κάτοικοι της εν λόγω Στρογγύλης, πάντως, δεν θα πρέπει να είχαν ιδέα περί του ότι η αφρικανική τεκτονική πλάκα σφηνώνεται αργά πλην σταθερά κάτω από την αντίστοιχη Ευρωπαϊκή και ότι, ως εκ τούτου, θα 'ρθει μια μέρα που η γη της Λιβύης θ' αγγίξει το Ταίναρο. Αλλά μέχρι τότε ποιος ζει και ποιος πεθαίνει!

Η Στρογγύλη πάντως, για να στρογγυλέψω και την γεωλογική της προϊστορία, δημιουργήθηκε κατά το Πλειστόκαινο όταν, μεσ' από κάποιο υποθαλάσσιο ρήγμα, απ’ αυτά που προκαλεί η τριβή μεταξύ των δύο τεκτονικών πλακών, βρήκε διέξοδο το μάγμα κάποιας υπόγειας εστίας και προκάλεσε την έκρηξη του πρώτου ηφαιστείου. Την έκρηξη αυτή ακολούθησαν κι άλλες πολλές ώσπου οι αλλεπάλληλες εκχύσεις ηφαιστειακής λάβας δημιούργησαν το νησί.

Μετά την κυρα-Μαρουλιώ μείναμε στη Φοινικιά, σ' έναν υπέροχο οικισμό λιγότερο από μια χιλιάδα μέτρα πέρα από την Οία. Καμιά σαρανταριά αυθεντικά υπόσκαφα όλα κι όλα, εκ των οποίων το πολύ δέκα βιώσιμα. Μαργαρίτες, μπουκαμβίλιες, γεράνια και τσουκνίδες, ένα λιθόστρωτο δρομάκι και απόλυτη ηρεμία. Μόνο τζιτζίκια. Εμείς και η Φύση. Πάντως, δεν πέρασε ούτε ένα απόγευμα χωρίς να πιούμε τα ουζάκια μας στην Οία παρέα με τον Ούζο το μπεκρή.

Και αργότερα, μετά τη Φοινικιά, μπήξαμε τα πασσαλάκια μας στην απέραντη παραλία του Κολούμπου, και συγκεκριμένα στη σκιά του τεράστιου βράχου με την ανάποδη κλίση για τον οποίο λέγεται ότι αποτελεί κι αυτός τμήμα κάποιου παλιού κρατήρα. Αν κρίνω από το σχήμα του, είναι πολύ πιθανό. Μια παραλία όσο και πέρα από κει που φτάνει το βλέμμα, στρωμένη από καφέ και μαύρο ελαφρύ βότσαλο, θρύμμα προϊστορικού μάγματος, η απεραντοσύνη της οποίας μας αποτυπώθηκε διά παντός. Για όσες μέρες βιώσαμε την παραλία του Κολούμπου δεν πάτησε ψυχή, κι αυτό δυνάμωσε μεν το αίσθημα της κυριαρχίας μας στο χώρο αλλά και της ασημαντότητάς μας δε μέσα στο άπειρο Είναι και το αέναο Γίγνεσθαι.

Έτος δύο χιλιάδες. Αεροδρόμιο Σαντορίνης: εννέα ημερήσιες πτήσεις από και προς Αθήνα, δύο από και προς Κρήτη και Ρόδο και τέσσερις τσάρτερ από και προς Ευρώπη. Και είναι ακόμη Άνοιξη! Κατευθυνόμαστε με το νοικιασμένο τζιπ προς Οία μεριά. Φηρά, Φηροστεφάνι και Ημεροβίγλι έχουν πλέον γίνει ένα. Ένα σύμπλεγμα ξενοδοχειακών συγκροτημάτων και συμπαρομαρτούντων επιχειρήσεων για γκλαμουριάρικο, κυρίως, τουρισμό. Δεν σταματώ ούτε για βενζίνη. Δεξιά μας, η ανατολική πλευρά του νησιού με την απαλή κλίση, μου φαίνεται άγνωστη. Άλλοτε ήταν κατάφυτη: αμπελώνες, οπωροφόρα κι ενίοτε κάποιο αγρόκτισμα. Τώρα φυτρώνουν άναρχα διώροφα και τριώροφα κτίσματα από οπλισμένο σκυρόδεμα που θέλουν να μας πείσουν, και καλά, πως είναι παραδοσιακά. Ένα σφίξιμο στο στομάχι!

 

Όλα φαίνεται πως έχουν αλλάξει και στην Οία. Οικιστικά έχει υπερδιπλασιαστεί κι έχει ενωθεί με μια Φοινικιά εντόνως "αναβαθμισμένη". Ο κεντρικός δρόμος της Οίας είναι πλέον ένα επίμηκες και παραφορτωμένο "κουλέρ λοκάλ" παζάρι από κακόγουστες καρτ-ποστάλ και αφρικανικά ξυλόγλυπτα, έως έργα (που θα μπορούσαν να ήταν και) τέχνης. Μόνο τη Λόντζα βρήκα αμέσως. Απαράλλαχτη. Και μάλιστα, ολίγον πιο γοητευτική λόγω της πατίνας του χρόνου. Ο Μαρκ και η Σοφία στη θέση τους. Και οι δυο με γκρίζα μαλλιά, πλέον. Δεν με θυμήθηκαν. Φυσικό είναι. Το ουζερί του Πέτρου έχει μεταλλαχτεί σ' ένα διώροφο πλέον φαγάδικο που... κανείς δεν θυμάται τον Ούζο το μπεκρή. Ας είναι! Χρειάστηκε πολλή προσπάθεια για να ξαναβρώ και την κυρα-Μαρουλιώ μέσα απ’ αυτή την αναδιάταξη παλιών και νέων αξιών. Αειθαλής, πάντα γελαστή και εγκάρδια, και πάντα αδιάφορη προς το εύκολο κέρδος. Τα υπόσκαφα δωμάτιά της, απέριττα σαν άλλοτε και (σχεδόν) ανέγγιχτα από τουριστοθηρικά πασαλείμματα.

Είπαμε να πιούμε το ουζάκι μας σ' ένα καλόγουστο μεζεδοκαφετεριοτέτοιο δίπλα στο Κάστρο της Οίας υπό το φως ενός ήλιου που δύει κάπου προς τη μεριά της Φολέγανδρου κι αίφνης, το τοπίο πλημμυρίζει από βερμούδες, πέδιλα, φανέλες με "αϊ λαβ Σαντορίνι" και φωτογραφικές της μιας χρήσης. Τι συμβαίνει, ρε Σπύρο, ρωτώ το μαγαζάτορα. Είναι μαστ, μου λέει, να φωτογραφίζουν το ηλιοβασίλεμα από δω. Και τι το ιδιαίτερο έχει το από δω ηλιοβασίλεμα και όχι από το Φηροστεφάνι, για παράδειγμα; Μεγάλη, μου απαντά μ' ένα πονηρό γελάκι, από το Φηροστεφάνι το φωτογραφίζεις ανέξοδα ενώ από δω κοστίζει εφτά χιλιάρικα το κεφάλι για το πούλμαν που θα σε φέρει και θα σε πάρει. Μπίζνες!

 

Το καΐκι μας πλευρίζει στο μικρό λιμανάκι της Νέας Καμένης που βρίσκεται στο κέντρο της Καλδέρας. Άγρια κοτρόνια στο χρώμα του έβενου ατάκτως ερριμμένα. Δεν φυτρώνει και δεν ζει τίποτα εδώ. Μήτε πουλί, μήτε τζιτζίκι. Μόνο στασίδι για κουρασμένους γλάρους θα μπορούσε να είναι. Όπως όμως κι αν επιχειρήσω να φιλοτεχνήσω το θέαμα αυτής της υπερθαλάσσιας ψυγμένης λάβας, ηλικίας εβδομήντα μόλις χρόνων, ξέρω πως θα το αδικήσω. Και στην ελληνική που διαθέτω, μία μόνο λέξη υπάρχει για να προσδιορίσω (περίπου) αυτό που νοιώθω: δέος. Παίρνουμε το μονοπάτι που οδηγεί από το λιμανάκι στους κεντρικούς κρατήρες της Νέας Καμένης μαζί μ' ένα "πακέτο" τουριστών, με τη δόλια πρόθεση να υποκλέψουμε τις πληροφορίες της καθ' όλα συμπαθεστάτης Ελληνοκαναδέζας ξεναγού, της Μπέτυ ή, άλλως, Παναγιώτας. Ένα μονοπάτι αποσαθρωμένης λάβας.

 

Η μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη που εξαφάνισε δια παντός τη Στρογγύλη έγινε ανάμεσα στα χίλια πεντακόσια με χίλια εξακόσια χρόνια πριν από τη συμβατική απαρχή της χρονολόγησής μας. Ο παλιός κρατήρας άρχισε να ξερνάει την υποχθόνια πυρακτωμένη λάβα του σε τεράστια ύψη. Το νέφος που σχηματίστηκε από την έκρηξη, λένε οι επαΐοντες, έφτασε στο ύψος των τριάντα περίπου χιλιομέτρων. Η μέρα έγινε νύχτα και η ζωή θάνατος. Στάχτη και μπούλμπερη. Ένα τεράστιο παλιρροϊκό κύμα, το λεγόμενο τσουνάμι, απλώθηκε προς όλες τις κατευθύνσεις για να καταστρέψει οτιδήποτε εξείχε πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας σε ύψος μέχρι τα σαράντα μέτρα. Είναι το ίδιο τσουνάμι, λένε πολλοί, που εξαφάνισε μέσα σε μισή ώρα παράκτιες μινωικές πόλεις όπως η Κνωσός, η Φαιστός και η Αμνισός και ξεθύμανε την καταστροφική του μανία στις βόρειες ακτές της Αφρικής. Πάντως αυτό το τελευταίο ελέγχεται διότι δεν είναι ακόμη σίγουρη η χρονική σύμπτωση της έκρηξης με την απότομη εξαφάνιση του μινωικού πολιτισμού.

Μ' αυτή την έκρηξη το τοπίο άλλαξε διά παντός. Όταν το ηφαίστειο εξάντλησε τα σωθικά του, το κεντρικό τμήμα της Στρογγύλης κατακρημνίστηκε μέσα στη θάλασσα για να δώσει τη θέση του στη σημερινή υγρή καλδέρα που έχει μέση διάμετρο δεκατρία χιλιόμετρα και είναι, λένε, η μεγαλύτερη της Γης. Από τη Στρογγύλη δεν απόμεινε παρά η περιφέρειά της σε τρία κομμάτια: στα τρία από τα νησιά που αποτελούν σήμερα το σύμπλεγμα της Σαντορίνης, δηλαδή τη Θήρα, τη Θηρασία και το Ασπρονήσι, ένα νησάκι μια σταλιά στο νότιο μέρος της καλδέρας. Η Μπέτυ, ή, άλλως, Παναγιώτα, δείχνει στο "πακέτο" ένα κιτρινισμένο σημείο του κρατήρα απ' όπου βγαίνει ένας ύπουλος ατμός.

Το ηφαίστειο της Σαντορίνης είναι ενεργό, τους λέει, ιδού οι ατμίδες από υδρόθειο και μεθάνιο που έρχονται από τα έγκατα της Γης. Ένας χοντρός εβδομηντάρης με χακί σορτ, πέδιλα και κάλτσες, Γερμανός συμπεραίνω, τη ρωτά κάτι ανήσυχος. Δεν υπάρχει περίπτωση, του απαντά η Μπέτυ, έχουν εγκαταστήσει ένα υπογειωμένο θερμόμετρο που όσο δείχνει τη φυσιολογική θερμοκρασία μεταξύ των ενενήντα τριών και ενενήντα εφτά βαθμών Κελσίου όλα ιτς οκέϋ, όταν όμως ο πυρετός ανέβει λίγο παραπάνω βαράει συναγερμός. Αν είναι να συμβεί το μοιραίο θα το πληροφορηθούμε εγκαίρως. Θέλω να τη ρωτήσω και ‘γω αν θα προλάβουμε να πάρουμε κάνα αεροπλάνο αλλά δεν το κάνω για να μην προδοθώ ότι λαθρακούω. Τέλος πάντων, λέω να πηγαίνουμε σιγά σιγά.

 

Κατεβαίνοντας το μονοπάτι και φωτογραφίζοντας ακατάσχετα βλέπω δυο τρεις τύπους που ανήκουν σε άλλο "πακέτο" να κρατούν από ένα μικρό σκαλιστήρι κι από ένα κομμάτι λάβας ανά χείρας. Γίνομαι έξαλλος. Απόγονοι του Έλγιν θα 'ναι! Θέλω να πάω κοντά να τους πω πως αν εγώ έκανα κάτι τέτοιο στη χώρα τους θα κατέληγα πάραυτα στο κοντινότερο κρατητήριο. Πριν όμως τους την πέσω διατυπώνω την αγανάκτησή μου στην Παναγιώτα, που στο μεταξύ γίναμε κολλητάρια. Κουλάρισε, μου λέει, οι τύποι δεν είναι γεωκάπηλοι, είναι συμμετέχοντες σ' ένα διεθνές συμπόσιο γεωλόγων που λαβαίνει χώρα αυτή τη στιγμή στα Φηρά με συγχρηματοδότηση της Νάσα. Και το αντικείμενο του εν λόγω συμποσίου, λέει, είναι η μελέτη της σύστασης του γήινου υπεδάφους σε σύγκριση με κείνο του Άρη, για να διαπιστωθεί το αν και κατά πόσο οι αρχαίες συνθήκες του συγγενούς πλανήτη θα μπορούσαν να ευνοήσουν παρόμοιες με τις γήινες συνθήκες ζωής. Ανεβασμένα πράγματα!

Η γεωλογική συμπεριφορά της Σαντορίνης υπήρξε πάντα ο εφιάλτης των κατοίκων της αλλά και ο παράδεισος των ερευνητών γεωλόγων, ηφαιστειολόγων και ορυκτολόγων του εικοστού αιώνα. Σ' όλη τη διάρκεια των ιστορικών χρόνων που ακολούθησαν τη μεγάλη έκρηξη που ρούφηξε τη μισή Στρογγύλη για να δημιουργήσει τη Θήρα, και μετά από διαλείμματα ηρεμίας μερικών δεκάδων ή και εκατοντάδων χρόνων, ο Εγκέλαδος αγρίευε και ξανάφτιαχνε κατά το κέφι του το γεωγραφικό σχήμα του νησιού. Άλλοτε με υπέργειες κι άλλοτε με υποθαλάσσιες εκρήξεις, νέες ποσότητες μάγματος έρχονταν να προστεθούν στην ήδη υπάρχουσα μάζα που εξέχει στη μέση της καλδέρας.

 

Ένα πρωί του έτους σαράντα εφτά, μετά τη συμβατική αφετηρία της χρονολόγησής μας, όσοι από τους φιλοθεάμονες αρχαίους Θηραίους ήταν συγχρόνως και ψύχραιμοι, απόλαυσαν από την κορυφή, ίσως, του βουνού που σήμερα ονομάζεται Προφήτης Ηλίας, τους πίδακες της καυτής λάβας ύψους πολλών δεκάδων μέτρων που τινάζονταν από το κέντρο της καλδέρας. Όταν, με το καλό, έπεσε η αυλαία είχε γεννηθεί η Παλαιά Καμένη, μια νησίδα από μαύρο σαν κάρβουνο ορυκτό. Το δε εφτακόσια είκοσι έξι το έργο ξαναπαίχτηκε και η προειρημένη νησίς τετραπλασίασε την επιφάνειά της.

Οχτακόσια πενήντα χρόνια αργότερα, δηλαδή το χίλια πεντακόσια εβδομήντα-τόσο, επέβαλε την παρουσία της λίγο πιο κει και η Μικρή Καμένη, λες και η παλιά κορυφή της Στρογγύλης επιμένει καλά και σώνει να ξαναβγεί στην επιφάνεια και να επανέλθει στην προτεραία. Δεν αποκλείεται. Η Μικρή Καμένη, πάντως, απόλαυσε την εδαφική της ακεραιότητα για τριακόσια πενήντα τόσα χρόνια, μέχρις ότου, μετά από αλλεπάλληλες αναδύσεις νέας λάβας, ενσωματώθηκε με τη Νέα Καμένη (άλλη Καμένη αυτή). Αυτή η Νέα Καμένη έκανε το ντεμπούτο της κατά το χίλια εφτακόσια-κάτι και μέχρι τις μέρες μας, προσαρτώντας βαθμηδόν και τη Μικρή Καμένη, αυξάνει διαρκώς την επιφάνειά της. Λάβα πάνω στη λάβα. Το αέναο Γίγνεσθαι που λέγαμε.

Τα σωθικά της Σαντορίνης δε σταμάτησαν ποτέ να αναβράζουν. Μεγάλοι και μικροί σεισμοί, μεγάλες, μικρές, έως και ανεπαίσθητες υποθαλάσσιες και υπέργειες ηφαιστειακές εκρήξεις και γεωλογικές αναδιατάξεις συνθέτουν τη σαλεμένη γεωλογική της Ιστορία.

 

Μέχρι το χίλια εννιακόσια σαράντα δημιουργήθηκαν δυο νέοι κρατήρες στη Νέα Καμένη απ' όπου και εξακολουθούν να διαφεύγουν οι ατμίδες που λέγαμε. Κατά την έκρηξη του χίλια εννιακόσια πενήντα, οι ατμίδες τινάχτηκαν μαζί με το μάγμα γύρω στο ενάμισι χιλιόμετρο ψηλά. Ο σεισμός του χίλια εννιακόσια πενήντα έξι, στις μέρες μας δηλαδή, σήκωσε ένα τσουνάμι εικοσιπέντε μέτρων που κατέστρεψε όλα τα πλωτά και τα παράκτια κτίσματα της ευρύτερης θαλάσσιας περιοχής σε ακτίνα πολλών χιλιομέτρων. Η ίδια η Σαντορίνη θρήνησε πενήντα τρεις νεκρούς.

 

Μάθαμε πως Θηραϊκή γη σημαίνει "εκρηξιγενή πετρώματα τα οποία αποτελούνται από κίσσηρη (ελαφρόπετρα δηλαδή), τέφρα, τόφφους (δεν ξέρω τι είναι αυτό), σανδαράχη (ούτε αυτό), αυτοφυές θείο, βαρυτίνη, ανυδρίτη, γαληνίτη..." και δε συμμαζεύεται. Όπως επίσης μάθαμε πως το μεγάλο πάχος της ηφαιστειακής τέφρας και της ελαφρόπετρας που κάλυψε το νησί κατά τη μεγάλη έκρηξη που βούλιαξε τη Στρογγύλη, μπορεί μεν να κάνει τη ζωή των αρχαιολόγων δύσκολη αλλά, έτσι και χτυπήσουν φλέβα είναι η καλύτερή τους, αφού αυτά τα ελαφρά προϊόντα όχι μόνο δεν καταστρέφουν τα θαμμένα αλλά και τα συντηρούν.

Οι ανασκαφές στην αρχαία πόλη του Ακρωτηρίου υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Μαρινάτου ξεκίνησαν το χίλια εννιακόσια εξήντα εφτά και μέχρι σήμερα έχουν φτάσει σε βάθος ακόμη και εφτά μέτρων κάτω από την επιφάνεια της κησσήρεως που την επικαλύπτει. Και συνεχίζουν, τόσο σε βάθος όσο και σε έκταση. Τα μέχρι τώρα ευρήματα μαρτυρούν πως κατοικήθηκε για πρώτη (ίσως) φορά κατά την πρωτοκυκλαδική περίοδο. Από την τρίτη δηλαδή, έως τη δεύτερη χιλιετία πριν απ τη χρονολογία μας. Οι αρχαιοδίφες διατείνονται πως αυτός ο πρωτοκυκλαδικός οικισμός ισοπεδώθηκε από κάποιον σεισμό και πάνω στα συντρίμμια του, χρόνια μετά, χτίστηκε η τώρα ανασκαπτόμενη πόλη.

Η τώρα ανασκαπτόμενη πόλη θα πρέπει να εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της λίγο πριν από τη μεγάλη έκρηξη που κατέστρεψε τη Στρογγύλη. Αυτό μαρτυρείται από το ότι δεν βρέθηκαν πουθενά κατάλοιπα νεκρών ανθρώπων ή ζώων. Φαίνεται πως οι πολίτες της Στρογγύλης είχαν τη δυνατότητα να προβλέπουν το μέγεθος της καταστροφής από τις προειδοποιητικές δονήσεις και να πράττουν δεόντως.

Οι σημερινές ανασκαφές αποκαλύπτουν ολοένα και πιο έντονες μινωικές επιδράσεις. Τόσο, που πολλοί από τους επί του αντικειμένου ειδικοί επιστήμονες ισχυρίζονται πως πρόκειται για έναν και τον αυτό πολιτισμό. Αυτό ενισχύεται και από τον τρόπο της ζωής των κατοίκων της Στρογγύλης, όπως αποτυπώνεται στις άριστα διατηρημένες τοιχογραφίες των σπιτιών της αρχαίας πόλης του Ακρωτηρίου.

Τα περισσότερα από τα κεραμικά που βρέθηκαν εδώ είναι θηραϊκής παραγωγής. Υπάρχουν όμως και πολλά που έχουν εισαχθεί από την Κρήτη. Τα εργαλεία των Στρογγυλιωτών ήταν λίθινα αλλά και χάλκινα, που σημαίνει ότι το εμπόριό τους έφτανε μέχρι την Κύπρο η οποία παρήγαγε χαλκό. Τα σπίτια τους ήταν έως και τριώροφα, με ξυλοδεσιές σε πόρτες και παράθυρα και πελεκημένη πέτρα για τις γωνιές. Στα κιούπια των αποθηκών τους βρέθηκαν ίχνη από κεχρί, σουσάμι, σταφύλια και φάβα. Βρέθηκαν ακόμη και κατάλοιπα από κοκάλα ψαριών, θαλασσινών, οστράκων και αχινών. Ανασκάπτεται και ο κεντρικός λιθόστρωτος δρόμος που συνέδεε την πόλη με το λιμάνι της καθώς και οι πήλινοι σωλήνες του αποχετευτικού της σύστήματος. Μάλιστα. Του αποχετευτικού της συστήματος! Κι αν σκεφτεί κανείς πότε απόκτησαν αποχετευτικό σύστημα οι μεγάλες πρωτεύουσες της Ευρώπης...

 

Αναρωτιόμαστε τώρα αν θα υφίσταται ακόμη εκείνη η υπέροχη υπόσκαφη ταβέρνα με την αυλή-απλωσιά προς το κύμα στην ασύχναστη παραλία του Ακρωτηρίου. Κι αν ακόμη την κουμαντάρει εκείνος ο σουιγκένερις τυπάκος με τη μουστάκα, και το καλαμπούρι μαζί με την οδοντογλυφίδα μονίμως στο στόμα του. Υπάρχει. Μόνο που είναι από χρόνια κλειστή. Την έχει διαβρώσει η αλμύρα κι εγκατάλειψη. Περίεργο για μια ταχύρυθμα "αναβαθμιζόμενη" Σαντορίνη όπου η αντικειμενική αξία της γης, στην Οία τουλάχιστον, είναι ένα εκατομμύριο ελληνικές δραχμές το τετραγωνικό! Πιάνω κουβέντα με κάποιον από τις ένθεν κακείθεν νεόφυτες ταβέρνες. Και βέβαια ζει ο παππούς, μου λέει, ολ' αυτά που βλέπεις δικά μας είναι, της οικογένειας δηλαδή, μόνο που ο παππούς το δικό του δεν μας το δίνει, έχει στυλώσει τα πόδια, ε, ξέρεις τώρα πώς είναι οι γέροι! Ξέρω, ξέρω πώς είναι οι γέροι, του λέω και του δείχνω την πλάτη μου κατευθυνόμενος προς τον παρακείμενο Κόκκινο Βράχο. Άλλες εποχές.

Έτη πολλά μετά το ρούφηγμα της μισής Στρογγύλης από το ηφαίστειο, το εναπομείναν περιδέραιο στεριάς κατοικήθηκε από Φοίνικες με αρχηγό τον Κάδμο και ονομάστηκε Καλλίστη. Αργότερα, στις αρχές της πρώτης χιλιετίας πριν απ τη χρονολογία μας πλάκωσαν οι Λακεδαιμόνιοι, οπλισμένοι σαν αστακοί, μ' επικεφαλής κάποιον ζόρικο τύπο ονόματι Θήρα. Οι Λακεδαιμόνιοι, ως γνωστόν, δεν ήσαν διάσημοι για τα ραφινάτα γούστα και τους λεπτούς τους τρόπους κι έτσι, αυτός ο Θήρας, ο οποίος παρεμπιπτόντως ανήκε και στο βασιλικό Οίκο της Σπάρτης, είπε: μάγκες, αυτό το νησί είναι δικό μου και από τούδε και στο εξής θα έχει τ' όνομά μου, κι όποιος έχει αντίρρηση την έβαψε (ή κάπως έτσι τέλος πάντων). Η αντίσταση των ντόπιων, με το ευαίσθητο και καλλιτεχνικό ταμπεραμέντο, δεν κράτησε για πολύ απέναντι στον τραχύ μιλιταρισμό των Σπαρτιατών και ως εκ τούτου εκάμφθη. Μερικές δεκαετίες αργότερα, πολλοί (Θηραίοι πλέον) με επικεφαλής τον Αριστοτέλη το Βάτο, μετακόμισαν στην αφρικανική ακτή που σήμερα λέγεται Λιβύη και ίδρυσαν την Κυρήνη. Έτσι γινότανε τότε αν δεν σε χώραγε ο τόπος σου.

"Σαντορίνη" μετονομάστηκε πολύ αργότερα, στα ρωμαιοβυζαντινά χρόνια, και πιο συγκεκριμένα, στις αρχές του δέκατου τρίτου αιώνα. Ήταν κάτι Βενετοί, λέει, της τέταρτης σταυροφορίας που άραξαν στο λιμανάκι της Θηρασίας και πήγαν να κάνουν το σταυρό τους και ν' ανάψουν κάνα καντήλι στο εκεί εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης. Έκτοτε το ασήμαντο αυτό ξωκλήσι, η Σάντα Ιρένε κατά τους Βενετούς, είχε την τιμή να δώσει τ' όνομά του σ' όλο το νησιώτικο σύμπλεγμα. Σαντορίνη!

Στο δρόμο προς τον Κόκκινο Βράχο του Ακρωτηρίου έχουν ανατείλει πεντ' έξι καινούργιες γκρηκ τάβερν. Πλαστικές καρέκλες του γύφτου, χυδαία γυαλιστερές λαδομπογιές και τυλισσόμενα διαφανή πλαστικά για να προστατεύουν την υψηλή πελατεία από τους ανεπιθύμητους αέρηδες. Εξέλιξη! Περάστε κόσμε! Ή, μάλλον, καμ χήαρ μίστερ! Τι να πεις!

Ο Κόκκινος Βράχος μας διάψευσε. Είναι πιο κόκκινος, πιο ψηλός και πιο επιβλητικός απ’ όσο τον θυμόμαστε. Η ανθρώπινη παρέμβαση δεν μπόρεσε να φτάσει (ακόμη) μέχρις εδώ. Κανένα ψευδοπαραδοσιακό από μπετόν αρμέ δεν κρέμεται σαν μολυσμένο σπυρί στην κάθετη όψη του και κανένα οτέλ τραντισιονέλ με παρδαλούς λεκέδες και πισίνα δεν ήρθε να ξεφυτρώσει στην άσπιλη αμμουδιά του. Είναι βέβαια αυτές οι ομπρελίτσες, οι ξαπλωστρούλες και τα μαγιουδάκια απλωμένα στη ρίζα του, στην παραλία αλλά, εντάξει, κανένα κακό. Απλώς, με τόση μαγιωκρατία, δεν κάνει για μας. Ας πάμε κατά Βλυχάδα μεριά.

Βλυχάδα. Έρημη. Για την ώρα. Τα δεκάδες ψάθινα σκιάδια βρίσκονται από τώρα σε αναμονή της καλοκαιρινής εισβολής. Αυτή τη στιγμή όμως είναι έρημη. Όλη "δική" μας. Τα αξεπέραστα ανάγλυφά της που σμίλεψε στο βράχο η Φύση, με τους αέρηδες και την αλμύρα του Αιγαίου, εκτίθενται περήφανα και άγρια μόνο για τα δικά μας μάτια (αυτή τη στιγμή). Με ποιο δικαίωμα όμως τη θέλω όλη για τα δικά μου μάτια; Η Βλυχάδα, όπως και όλη η Σαντορίνη, είναι σαν μια κόρη ανεπανάληπτης, ασύγκριτης, αξεπέραστης ομορφιάς που, δικαίως, τη θέλουν όλοι. Γιατί όχι; Και γιατί ναι; Η απόκτησή της, και μάλιστα η άγαρμπη ασέλγεια πάνω της απ' "όλους", την ευτελίζει και τη γερνάει γρήγορα. Τη σκοτώνει. Σαν κάτι μεγάλες σταρ, που τελικά αυτοκτονούν.

 

Καμάρι και Περίσσα. Δυο χτεσινά ψαροχώρια, το ένα κοντά στο άλλο. Δυο παραλίες που τις χωρίζει ένας μικρός ορεινός όγκος. H συνύπαρξή των κατοίκων τους με το φυσικό περιβάλλον ήταν για χιλιετίες αρμονική, δημιουργική και ισορροπημένη. Τώρα, στο Καμάρι και στην Περίσσα: μπαρ, εστιατόρια, καφετέριες, ντίσκο, σκυλάδικα, ξενοδοχεία, ομπρέλες, ξαπλώστρες, παρδαλές πετσέτες, ψημένα από τον ήλιο ανθρώπινα ξύγκια. Ολ' αυτά όμως σε μεγάλα μεγέθη. Σε πολύ μεγάλα μεγέθη. Σε πάρα πολύ μεγάλα μεγέθη. Η φτιασιδωμένη σταρ βιάζεται εδώ ομαδικώς και μετά βουλιμίας, αποπνέοντας οσμή αντηλιακού. Κορεσμός! Ιδού η λέξη που γύρευα.

Υπάρχουν τα Ειδικά Χωροταξικά Σχέδια, μου λέει ο Γιάννης που μας νοικιάζει το υπόσκαφό του, χρειάζονται όμως νομοθετική κύρωση που κάποιοι την τραινάρουνε συνεχώς. Πριν από τις εκλογές υπόσχονται όλοι ότι θα. Μετά τις εκλογές, αλλού βρέχει. Πέφτει πολύ μαύρο χρήμα, φίλε μου, για να ΜΗ σωθεί η Σαντορίνη, άκου που σου λέω! Μου δίνει ένα μάτσο χαρτιά. Τα υπογράφει το Περιφερειακό Δίκτυο Κυκλάδων τμήμα του οποίου είναι και ο Περιβαλλοντικός Σύλλογος Θήρας "Φοίβος". "Οι Κυκλάδες έχουν τα δικά τους όρια και συγκεκριμένη χωρητικότητα", διαβάζω σ' ένα απ’ο αυτά που απευθύνεται στον υπουργό χωροαταξίας, "... και είναι σαφές ότι δεν αντέχουν άλλο την ανεξέλεγκτη δόμηση και τους νέους οικισμούς. Πρέπει να προστατευτεί ο εξωαστικός χώρος από την άναρχη δόμηση. Σήμερα, η κατάσταση βρίσκεται στο ακροτελεύτιο σημείο, αύριο θα γίνει εφιαλτική..."

 

Άρα δεν είμαι ο μοναχικός, ο ιδιότροπος, ο γκρινιάρης που οργίζεται μ'αυτά που βλέπει γύρω του. Υπάρχουν εγκυρότεροι, υπευθυνότεροι και πολυπληθέστεροι του ενός που εκφράζουν και όλους όσους αγαπούν τη Σαντορίνη. Διότι, Κυκλάδες και Σαντορίνη σημαίνει λιτότητα, πέτρα, ήλιος και απέριττα λευκά χωριά, και όχι κιτσάτη γκλαμουριά, πισίνες και φτιασίδια. Αυτά συλλογιέμαι προσπαθώντας να καντράρω στο βιζέρ μου μια οποιαδήποτε από τις ομορφιές της Οίας όπου να μην παρεμβάλλεται κάποιο καλώδιο της Δεή, κάποια τηλεοπτική κεραία, ή κάποια κακάσχημη ξενόγλωσση πινακίδα. Δύσκολο.

Ο ήλιος ετοιμάζεται να δύσει γι άλλη μια φορά. Είμαστε στο Κάστρο της Οίας για έναν ουζομεζέ στου Σπύρου. Η Σαντορίνη δεν κατοικείται κυρίως από Σαντορινιούς, μου λέει. Έχουνε μείνει ελάχιστοι. Αλλά κι απ αυτούς που μείνανε οι περισσότεροι είναι επιχειρηματίες. Οι επίσημες γλώσσες της Σαντορίνης είναι η αγγλική για το καλοκαίρι και η αλβανική για το χειμώνα. Το χειμώνα, λες και είμαστε στα Τίρανα. Όλ' αυτά που βλέπεις ένα γύρω τα χτίζουν και τα επισκευάζουν Αλβανοί. Ο καθείς με τον Αλβανό του, δικέ μου, διότι ποιος άλλος θα στρώνεται να χτίζει για τρεις κι εξήντα;

Ο ήλιος ετοιμάζεται να δύσει γι άλλη μια φορά. Είμαστε... Όλο λέω να μην κάνω κρίσεις αλλά, να, όλο και ενδίδω σ' αυτό το αμάρτημα. Και, εν πάση περιπτώσει, σκέφτομαι πως, πριν ο Εγκέλαδος ρουφήξει και την υπόλοιπη Σαντορίνη, υπάρχει άμεσος κίνδυνος, αυτή η μεγάλη κυρία να βουλιάξει υπό το βάρος της βουλιμίας των νταβατζήδων της για άνομο κέρδος.

Για περισσότερες φωτογραφίες: http://www.zyrinis.gr/el/image/areas/%CE%A3%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%BD%CE%B7